آشنایی با هنر زیبا و اصیل معرق، تاریخچه و انواع آن

معرق کاری بر چوب عبارت است از تلفیق چوب های مختلف در کنار هم به نحوی که از این درآمیختن، طرح و نقشی زیبا پدید آید. سرآغاز شکل گیری هنر معرق بر چوب دقیقاً مشخص نیست، اما به نظر می رسد زادگاه این هنر، کشور هندوستان باشد. در ایران این هنر، ابتدا به صورت کاشی معرق در دوران حکومت ایلخانان مغول پدیدار شد که به صورت نقش های هندسی و اسلیمی انجام می گرفت و بعدها در دوران حکومت قاجاریه با تأثیر از هنر اروپا این نقش ها نیز متحول گردید و طرح هایی از انسان و اشیا وارد این هنر شد.

صنعت معرق کاری در قرن های 9 و 10 هجری قمری به منتهای ترقی خود رسید. در این دوره مراکز مهم معرق کاری تهران، اصفهان، یزد، کاشان، هرات، سمرقند و تبریز بود. قرنها بعد این هنر توسط استادانی همچون استاد حسین طاهرزاده، پرویز زابلی، احمد رعنا، علی و خلیل امامی و عباس شهمیرزادی در چوب نمایان شد. شکل اولیه معرق بر روی چوب با آنچه که امروزه انجام می گیرد، تفاوت داشت. در آن زمان، هنر معرق بر چوب به این صورت بود که ابتدا محل نقوش و طرح مورد نظر بر روی وسیله ی چوبی که می توانست یک در و یا سطح یک میز و یا تکیه گاه صندلی و ... باشد با کارد کنده می شد، سپس، چوب های اصلی را که قرار بود در طرح جایگزین گردد، در محل های کنده شده جایگذاری کرده و می کوبیدند، بطوری که سطحی کاملاً یکدست ایجاد گردد. بعدها شهمیرزادی، روش ساختن زمینه ای غیر از اشیاء را ابداع کرد، یعنی کار معرق را بر روی زمینه ی چوب به صورت تابلوی امروزی انجام داد و پس از آن توسط عزیزا ویزانی، سبک زمینه ی مشکی با استفاده از مواد شیمیایی در معرق شکل گرفت.

صدف و خاتم نیز توسط دو هنرمند دیگر به نام های محمدطاهر امامی و اکبر سریری وارد کار معرق چوب گردید. امروزه، هنر معرق کاری هرچند تمامی سنت هنرمندان پیشین را حفظ نکرده، اما دربردارنده نتایج تمامی تلاش ها و تجربیات و ابتکارات آن هنرمندان، تا امروز است که همگی هدفشان زیباتر ساختن این هنر دستی بوده است. 

رضا رضایی - دبیر حرفه وفن شهرستان فین